Khi “giật cô hồn” thành án hình sự: Bài học pháp lý từ vụ án ở TP.HCM

Theo điều tra, chiều 6-9, khi một cửa hàng trên đường Âu Cơ bày bàn inox làm nơi cúng cô hồn với nhiều lễ vật và 200.000 đồng tiền mặt, nhóm thanh niên đã áp sát, giật mạnh cả chiếc bàn khiến đồ cúng văng xuống đường rồi bỏ chạy. Mặc dù số tiền được kịp thời thu hồi và nạn nhân không yêu cầu xử lý, công an vẫn truy xét do hành vi có dấu hiệu phạm tội nghiêm trọng.

Trước đó, nhóm này còn tụ tập, bàn bạc tìm kiếm và giật nhiều mâm cúng khác, thậm chí nhập chung “chiến lợi phẩm” với một nhóm thanh niên khác trên đường Lê Đại Hành.

Phân biệt tập tục và hành vi phạm tội

Luật sư Đỗ Khắc Tất Hưng (Đoàn Luật sư TP.HCM) phân tích: phong tục “giật cô hồn” truyền thống vốn chỉ áp dụng với bánh kẹo, trái cây, tiền lẻ mà gia chủ bày công khai để “cho ai muốn lấy thì lấy”. Khi chủ thể đã tự nguyện từ bỏ quyền sở hữu, hành vi giành giật những đồ cúng đó không bị coi là vi phạm pháp luật hình sự.

Tuy nhiên, bàn, ghế, mâm, khay hay các vật dụng giá trị khác dùng để đựng lễ vật thường không nằm trong phạm vi được gia chủ “cho đi”. Nếu chiếm đoạt các tài sản này, hành vi sẽ bị coi là xâm phạm quyền sở hữu, có thể cấu thành tội cướp giật tài sản theo Điều 171 Bộ luật Hình sự (BLHS).

Trong vụ việc này, hành vi của nhóm thanh niên đáp ứng đầy đủ các yếu tố cấu thành tội cướp giật: có hành vi công khai giật tài sản, có sự bàn bạc, cố ý, gây mất trật tự công cộng và xâm phạm quyền sở hữu hợp pháp. Đặc biệt, tội này không phụ thuộc vào yêu cầu của bị hại nên cơ quan điều tra có quyền khởi tố dù người bị hại không đề nghị.

Nguy cơ “chuyển hóa tội phạm”

Luật sư Nguyễn Đình Thế (Đoàn Luật sư TP.HCM) cảnh báo: ranh giới giữa “cướp giật tài sản” (Điều 171 BLHS) và “cướp tài sản” (Điều 168 BLHS) rất mong manh. Nếu trong quá trình giật đồ cúng, người phạm tội dùng vũ lực để vượt qua sự chống cự hoặc tấn công để chiếm đoạt bằng được tài sản, hành vi sẽ chuyển hóa thành tội cướp tài sản – một tội có khung hình phạt nặng hơn nhiều.

Ví dụ:

• Nếu bị gia chủ ngăn cản mà dùng vũ lực để chiếm đoạt.

• Hoặc đã giật được nhưng bị giành lại, liền hành hung để giữ bằng được.

Trong những trường hợp này, phương thức chiếm đoạt không còn là sự nhanh chóng, bất ngờ nữa mà là dựa trên bạo lực, xâm phạm trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người khác.

Bài học cho cộng đồng

Thực tế, nhiều người vẫn nghĩ giật đồ cúng giá trị nhỏ như bánh, kẹo, vài tờ tiền lẻ là vô hại. Nhưng theo luật hình sự, giá trị tài sản chỉ ảnh hưởng đến khung hình phạt, không phải điều kiện định tội. Một viên kẹo cũng có thể trở thành chứng cứ phạm tội nếu hành vi thỏa mãn yếu tố cấu thành.

Các chuyên gia pháp lý cho rằng phong tục “giật cô hồn” nên giữ ở mức tượng trưng, tránh bày biện những tài sản có giá trị, đồng thời gia chủ cần có biện pháp trông coi, giám sát để tránh bị lợi dụng. Nếu không, hành vi “giật cô hồn” có thể bị biến tướng thành hành vi hình sự, thậm chí kéo theo các tội danh khác như gây rối trật tự công cộng (Điều 318 BLHS).

Vụ việc ở TP.HCM là một lời cảnh tỉnh: một hành vi tưởng chừng chỉ gắn với tập tục dân gian có thể khiến người trẻ vướng vào vòng lao lý, thậm chí đối diện với án phạt nghiêm khắc nếu vượt quá giới hạn pháp luật cho phép.