Hộ kinh doanh loay hoay với hóa đơn điện tử từ máy tính tiền

Về mặt lý thuyết, chính sách này hướng tới mục tiêu minh bạch hóa dòng tiền, chống thất thu thuế và thúc đẩy chuyển đổi số. Tuy nhiên, trên thực tế, hàng loạt tiểu thương và hộ kinh doanh truyền thống lại đang gặp khó khăn: từ chi phí đầu tư ban đầu, sự e ngại về công nghệ, cho đến sự thiếu hiểu biết về các quy định thuế mới.

Thói quen cũ, lo lắng mới

Một ví dụ điển hình là trường hợp chị Trần Phương (quận Tân Bình). Khi mua bánh, chị nhận được hai mức giá: 350.000 đồng nếu trả tiền mặt, và 347.900 đồng nếu chuyển khoản. Người bán giải thích rằng chuyển khoản sẽ bị tính thêm 3% thuế, nên khuyến khích khách trả tiền mặt. Thực chất đây là sự nhầm lẫn giữa nghĩa vụ thuế và doanh thu qua ngân hàng, phản ánh tâm lý “sợ thuế” mơ hồ đang tồn tại trong giới tiểu thương.

Không chỉ vậy, nhiều hộ kinh doanh còn lo ngại ngưỡng doanh thu “vượt chỉ một đồng” cũng đủ khiến họ bị truy thu thuế. Anh Việt Thành – chủ một cửa hàng phụ kiện trên đường Lê Văn Sỹ – cho biết, với mùa mua sắm cuối năm, doanh thu có thể vượt ngưỡng 1 tỉ đồng, kéo theo nguy cơ bị quản lý chặt. Việc phải bỏ thuế khoán, chuyển sang kê khai, thậm chí tuyển kế toán, khiến anh cảm thấy áp lực nặng nề.

Trong khi đó, với các ngành đặc thù như ăn uống, quy định mới lại vướng thêm bất cập. Anh Tuấn Phong – chủ quán ăn ở quận Gò Vấp – chia sẻ rằng vào giờ cao điểm, khách ra vào liên tục, không ai có thời gian đứng chờ lấy hóa đơn cho suất cơm 50.000 đồng. Nhân viên nếu phải xuất hóa đơn cho từng khách sẽ khiến việc bán hàng ách tắc. Anh đề nghị cơ quan thuế cho phép gộp xuất hóa đơn cuối ngày đối với các giao dịch nhỏ lẻ.

Ngoài ra, vấn đề chi phí đầu vào cũng gây đau đầu. Nhiều nguyên liệu thực phẩm, rau củ, hải sản mua trực tiếp từ nông dân, ghe thuyền đều không có hóa đơn, dẫn đến khó khăn trong việc kê khai khấu trừ chi phí, có nguy cơ khiến doanh thu tính thuế bị “đội” lên.

Chính sách đúng nhưng triển khai còn gập ghềnh

Theo số liệu từ Cục Thuế TP.HCM, đến cuối tháng 6-2025, đã có hơn 31.000 cơ sở kinh doanh áp dụng HĐĐT từ máy tính tiền, phát hành tới 616 triệu hóa đơn. Ngành thuế cũng đưa thêm hơn 44.000 hộ vào diện quản lý và xử lý 17.021 trường hợp vi phạm. Những con số này cho thấy quyết tâm của Nhà nước trong minh bạch hóa kinh doanh.

Tuy vậy, khảo sát của VCCI lại chỉ ra bức tranh đáng lo ngại: 60% hộ kinh doanh nhỏ có ý định thu hẹp quy mô, 25% cân nhắc dừng hoạt động do áp lực từ quy định mới. Rõ ràng, một chủ trương đúng đắn đang đối mặt với phản ứng ngược từ thực tế.

Doanh nghiệp công nghệ và ngành thuế “ra tay” hỗ trợ

Để tháo gỡ, khu vực tư nhân và cơ quan quản lý đều đã vào cuộc. Haravan Việt Nam cho biết đang hỗ trợ miễn phí 3 tháng phần mềm quản lý bán hàng tích hợp HĐĐT, đồng thời tặng thêm 6 tháng sử dụng khi đăng ký dài hạn. Theo đại diện Haravan, đây là cách để tiểu thương thấy rõ lợi ích kép: vừa tuân thủ pháp luật, vừa quản lý kinh doanh hiệu quả hơn.

Về phía Nhà nước, Cục Thuế TP.HCM cam kết chuyển từ “tư duy quản lý” sang “tư duy phục vụ”, tập trung tập huấn, hướng dẫn trực tiếp cho hộ kinh doanh. Tính đến tháng 6-2025, đã có hơn 13.000 hộ áp dụng thành công, với 56% sử dụng ứng dụng eTax Mobile để quản lý.

Cục Thuế cũng khẳng định cách tính thuế rất đơn giản: chỉ cần lấy doanh thu thực tế nhân với mức thuế suất cố định theo ngành nghề. Hóa đơn điện tử phát hành từ máy tính tiền chỉ yêu cầu vài thao tác cơ bản, không quá phức tạp như nhiều người lo lắng.

Góc nhìn chuyên gia: Không thể bắt tiểu thương thành kế toán

Theo ông Nguyễn Văn Đức, Phó phòng Pháp chế VCCI-HCM, vẫn tồn tại ba điểm nghẽn lớn.

1. Khoảng trống quản lý đối với bán hàng online. Hàng triệu người bán trên Facebook, TikTok chưa có mã số thuế, chưa kê khai. Trong khi đó, dữ liệu lại phân tán: sàn TMĐT biết đơn hàng, ngân hàng biết dòng tiền, đơn vị vận chuyển biết hành trình nhưng không có cơ quan nào nắm được tổng thể. VCCI đề xuất học mô hình Hàn Quốc và Trung Quốc: tự động cấp mã số thuế khi mở gian hàng hoặc liên kết tài khoản, đồng thời bắt buộc các nền tảng và ngân hàng chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực.

2. Gánh nặng thủ tục hành chính. Hiện hộ kinh doanh phải vừa áp dụng HĐĐT, vừa duy trì sổ sách truyền thống – một yêu cầu vượt khả năng của một tiệm phở hay tạp hóa. “Không thể yêu cầu chị bán phở vận hành như một kế toán chuyên nghiệp”, ông Đức nhấn mạnh.

3. Thiếu mô hình kế toán tối giản. Nhật Bản, Singapore đều có cơ chế ưu đãi, cho phép hộ nhỏ chỉ cần hóa đơn đơn giản hoặc kế toán tối thiểu. VCCI-HCM kiến nghị coi dữ liệu HĐĐT chính là sổ sách kế toán, đồng thời Nhà nước nên cung cấp phần mềm miễn phí, dễ sử dụng cho hộ kinh doanh siêu nhỏ.

Con đường phía trước

Chính sách hóa đơn điện tử từ máy tính tiền là xu hướng tất yếu trong tiến trình chuyển đổi số và minh bạch hóa quản lý thuế. Tuy nhiên, để đi vào đời sống mà không tạo ra “cú sốc” cho hàng trăm nghìn hộ kinh doanh, cần nhiều biện pháp hỗ trợ hơn nữa. Đơn giản hóa thủ tục, giảm chi phí, cung cấp công cụ miễn phí và đào tạo trực tiếp cho tiểu thương sẽ là chìa khóa để biến chủ trương đúng thành thành công thực tiễn.