Thẩm quyền xét xử hành chính theo luật mới: Tòa án ba cấp, phân định rõ trách nhiệm từng cấp xét xử

Hoàn thiện mô hình tòa án ba cấp: Tăng tính phân định và chuyên môn hóa

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Tố tụng hành chính năm 2025 dựa trên yêu cầu cấp thiết trong việc thực thi mô hình tổ chức tòa án theo ba cấp: Tòa án nhân dân khu vực, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, và Tòa án nhân dân tối cao. Việc chuyển đổi này không đơn thuần là tái cơ cấu tổ chức mà còn là sự nâng cấp về chất lượng hoạt động xét xử, đảm bảo quyền lợi công dân được bảo vệ ở mức cao nhất trong các vụ án hành chính.

Một trong những điểm then chốt là xác định rõ thẩm quyền xét xử sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm, tái thẩm của từng cấp tòa, đảm bảo tránh chồng chéo, tăng hiệu quả phân xử và rút ngắn thời gian giải quyết đơn thư khiếu nại.

TAND khu vực: Gánh vác trọng trách xét xử sơ thẩm

Theo quy định mới, Tòa án nhân dân khu vực trở thành cơ quan chủ lực trong việc giải quyết các vụ kiện hành chính theo thủ tục sơ thẩm. Phạm vi giải quyết bao gồm tất cả các khiếu kiện đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức, trừ những trường hợp đặc biệt liên quan đến sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ – sẽ do Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ thuộc TAND khu vực thụ lý.

Ngoài nhiệm vụ xét xử, Chánh án TAND khu vực còn được trao quyền kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ các văn bản pháp luật không còn phù hợp của cơ quan nhà nước từ cấp tỉnh trở xuống. Đồng thời, khi phát hiện sai sót trong các bản án đã có hiệu lực, Chánh án TAND khu vực có thể đề xuất kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm gửi đến cấp cao hơn.

Tòa án nhân dân cấp tỉnh đảm nhiệm vai trò xét xử phúc thẩm đối với các bản án sơ thẩm của TAND khu vực khi có kháng cáo hoặc kháng nghị. Không dừng lại ở đó, TAND cấp tỉnh còn tiến hành giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án đã có hiệu lực nhưng phát sinh tranh chấp, phát hiện có vi phạm hoặc có đơn yêu cầu xét lại.

Chánh án TAND cấp tỉnh có thể:

• Kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án của TAND khu vực thuộc địa phương mình.

• Tổ chức phiên xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm thông qua Hội đồng xét xử thuộc Ủy ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh.

• Xem xét tranh chấp về thẩm quyền giữa các TAND khu vực trong cùng địa phương.

• Thay đổi Thẩm phán là Chánh án TAND khu vực trong quá trình xét xử nếu cần thiết.

Đặc biệt, Ủy ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh có thể tổ chức Hội đồng xét xử toàn thể để giải quyết các vụ án giám đốc thẩm, tái thẩm có tính chất quan trọng, phức tạp hoặc có ảnh hưởng rộng.

 

TAND Tối cao: Cơ quan bảo hiến và kiểm tra tối cao toàn hệ thống

Ở cấp cao nhất, Tòa án nhân dân tối cao giữ vai trò như một “người gác cổng pháp luật”, có trách nhiệm bảo đảm việc xét xử thống nhất trên toàn quốc. Theo luật mới, TAND Tối cao có thẩm quyền:

• Giám đốc thẩm, tái thẩm toàn bộ các vụ án hành chính khi phát hiện có vi phạm nghiêm trọng hoặc mâu thuẫn trong áp dụng pháp luật giữa các cấp tòa.

• Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giữa các TAND khu vực thuộc các tỉnh khác nhau, hoặc giữa các TAND cấp tỉnh.

• Quyết định thay đổi Thẩm phán là Chánh án TAND cấp tỉnh, nếu phát hiện có sai phạm hoặc yêu cầu thay đổi vì lý do khách quan.

Đặc biệt, các vụ việc phức tạp sẽ do Hội đồng Thẩm phán (HĐTP) TAND Tối cao xét xử theo hai hình thức:

1. Hội đồng năm Thẩm phán: Xét xử các vụ giám đốc thẩm, tái thẩm thông thường. Phải đạt được sự đồng thuận tuyệt đối giữa các thành viên mới ra được quyết định.

2. Toàn thể HĐTP TAND Tối cao: Được triệu tập trong các vụ án đặc biệt khó, chưa đạt được đồng thuận trong Hội đồng năm Thẩm phán, hoặc các vụ có ảnh hưởng chính trị, xã hội lớn. Phiên họp yêu cầu có ít nhất hai phần ba thành viên tham dự, và quyết định phải được quá nửa số thành viên biểu quyết tán thành mới được thông qua.

Mở rộng đối tượng được khiếu kiện và tăng trách nhiệm giám đốc xét xử

Luật mới cũng mở rộng phạm vi khiếu kiện hành chính. Theo đó, các quyết định kỷ luật buộc thôi việc đối với công chức giữ chức vụ dưới Thứ trưởng hoặc tương đương Thứ trưởng đã được đưa vào diện có thể khởi kiện hành chính. Đây là bước tiến lớn trong việc đảm bảo quyền khiếu nại, khiếu kiện của cán bộ, công chức bị ảnh hưởng bởi quyết định hành chính của cơ quan có thẩm quyền.

Về cơ chế giám đốc việc xét xử, luật quy định rõ:

• TAND Tối cao chịu trách nhiệm giám sát, điều phối toàn bộ hoạt động xét xử của các tòa án.

• TAND cấp tỉnh giám đốc xét xử đối với các TAND khu vực trực thuộc địa phương, đảm bảo tính tuân thủ pháp luật và thống nhất áp dụng pháp luật trong hoạt động tư pháp hành chính.

Củng cố niềm tin vào tư pháp hành chính

Luật Tố tụng hành chính sửa đổi, bổ sung năm 2025 là một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp hành chính ở Việt Nam. Với hệ thống tòa án ba cấp được tổ chức khoa học, phân quyền rõ ràng, kết hợp cơ chế giám sát, kháng nghị hợp lý, luật mới không chỉ tăng tính hiệu quả trong giải quyết các tranh chấp hành chính mà còn góp phần nâng cao lòng tin của người dân và tổ chức vào công lý.

Những cải cách này hứa hẹn một nền tư pháp hành chính hiện đại, công bằng và gần dân hơn – nơi mọi khiếu kiện, dù từ cá nhân hay tổ chức, đều được xem xét công minh, minh bạch và đúng pháp luật.