Mặt trái vị kỷ của chủ nghĩa du mục kỹ thuật số

Mặt trái vị kỷ của chủ nghĩa du mục kỹ thuật số

Sau đại dịch, số lượng “digital nomads” – dân du mục kỹ thuật số – tăng vọt, với hơn 35 triệu người trên toàn cầu. Bề ngoài, đây là hình ảnh của sự tự do, sáng tạo và phóng khoáng. Nhưng đằng sau lối sống tưởng chừng hiện đại, giải phóng ấy lại ẩn chứa một triết lý vị kỷ, phản tiến bộ và gây ra nhiều hệ lụy xã hội.

Từ biểu tượng phóng khoáng đến cỗ máy kiếm tiền

Ban đầu, khái niệm “du mục kỹ thuật số” gợi nhớ đến những nghệ sĩ lang bạt tự do, nối tiếp tinh thần của Burroughs hay Gauguin. Nhưng dần dà, triết lý đứng sau nó lại bị định hình bởi những cuốn sách như The Sovereign Individual (1997) và The 4-Hour Workweek (2007). Chúng cổ súy cho một kiểu tự do cá nhân cực đoan: tránh né thuế, khoán việc cho lao động giá rẻ ở Nam bán cầu, tận hưởng cuộc sống xa xỉ trong khi tiêu tốn ít công sức.

Ngày nay, cộng đồng này không chỉ dừng lại ở việc “làm từ xa kết hợp du lịch”. Nó phát triển thành cả một nền công nghiệp: du thuyền Nomad Cruises, thành phố “pop-up”, podcast, kênh YouTube, và vô số khóa học trực tuyến mà nội dung thường là… dạy người khác cách mở khóa học trực tuyến.

Tự do cá nhân cực đoan và sự mâu thuẫn đạo đức

Không ít “du mục” sống dựa vào thủ thuật né thuế, trục lợi từ chênh lệch địa lý (geoarbitrage), mua bất động sản ở nơi rẻ rồi cho thuê lại, góp phần làm trầm trọng thêm khủng hoảng nhà ở. Họ có thể giương cao ngọn cờ vì công bằng xã hội, ủng hộ quyền LGBTQIA+ hay chống phân biệt chủng tộc, nhưng đồng thời lại đầu tư vào những mô hình khiến chính các cộng đồng yếu thế mất chỗ ở.

Một số gương mặt tiêu biểu như Andrew Henderson – “Nomad Capitalist” – thậm chí từ bỏ quốc tịch Mỹ để tránh mọi khoản thuế, rồi rao giảng cách “sống sung túc toàn cầu” và “trả 0 đồng thuế hợp pháp”. Sự cực đoan này biến chủ nghĩa du mục thành công cụ của phong trào bảo vệ thị trường tự do tuyệt đối, thậm chí gắn với các tư tưởng cánh hữu.

Giấc mơ không biên giới – thực chất là đặc quyền giai cấp

Dự án như Plumia – “quốc gia kỹ thuật số” với hộ chiếu riêng – được ca ngợi là bước tiến, nhưng thực tế chỉ tái khẳng định một điều: quyền di chuyển toàn cầu từ lâu vốn thuộc về người giàu, chủ yếu là da trắng, sở hữu “hộ chiếu quyền lực”. Trong khi hàng triệu người di cư bị kẹt lại ở biên giới, hoặc thiệt mạng trên đường vượt Địa Trung Hải, giới du mục lại ca ngợi sự “khai sáng” vì có thể bay từ Bali sang Lisbon chỉ với một chiếc laptop.

“Tự do” của một số ít, cái giá của số đông

Lối sống này thường góp phần làm tăng giá thuê nhà, đẩy cộng đồng địa phương ra ngoài lề, ngay cả khi người du mục có ý thức học ngôn ngữ, tham gia sinh hoạt cộng đồng, hay tránh xa sự phô trương. Vấn đề nằm ở bản chất “du mục”: né tránh trách nhiệm xã hội, rong ruổi tìm nơi dễ chịu hơn để tối đa hóa lợi ích riêng.

Cuộc tìm kiếm một đời sống “tốt đẹp hơn” cho bản thân có thể đồng nghĩa với việc ai đó phải hy sinh chính cuộc sống của họ. Thực tế ấy buộc chúng ta phải tỉnh táo: khó ai đứng ngoài vòng đồng lõa với bất bình đẳng toàn cầu. Nhưng điều đó không có nghĩa được quyền biến sự đồng lõa ấy thành niềm tự hào, hay gắn mác “khai sáng” cho một lối sống đầy mâu thuẫn.