Giữ việc thời AI: Doanh nghiệp cần thành “cỗ máy học tập”

Thị trường lao động kiểu “đồng hồ cát”

ThS Nguyễn Phong Anh – chuyên gia AI thuộc dự án nâng cao năng lực trí tuệ nhân tạo tạo sinh META – VNU – nhận định thị trường lao động Việt Nam đang có cấu trúc giống “đồng hồ cát”. Ở “đỉnh” là những người có khả năng làm việc với AI, hưởng thu nhập cao; ở “đáy” là lao động chưa qua đào tạo, kỹ năng công nghệ hạn chế; còn ở giữa là nhóm công việc dễ bị AI thay thế.

ị đào thải, doanh nghiệp cần trở thành “cỗ máy học tập” – môi trường mà mỗi nhân sự liên tục được cập nhật kiến thức, thử nghiệm công nghệ mới, trao đổi kinh nghiệm và cải tiến quy trình.

Ông đưa ví dụ: một công ty trang bị trợ lý AI cho kỹ sư, AI sẽ tóm tắt và phân tích điểm mạnh, điểm yếu sau mỗi ca làm. Buổi chiều, nhóm kỹ sư và quản lý họp ngắn 15 phút để so sánh nhận định của AI với thực tế. Ngày hôm sau, doanh nghiệp phát hành bản tin nội bộ về các đề xuất cải tiến, giống triết lý Kaizen (cải tiến liên tục) của Nhật Bản.

Nhu cầu nhân lực số tăng mạnh nhưng thiếu hụt lớn

Ông Phạm Vũ Quốc Bình – Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ GD-ĐT) – cho biết, hiện Việt Nam có hơn 240 trường đại học, 390 trường cao đẳng và hơn 1.000 trung tâm giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, đến quý II/2025, tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng hoặc chứng chỉ chỉ đạt hơn 29%.

Riêng ngành công nghệ thông tin, dự báo đến năm 2030 cần khoảng 2 triệu nhân lực, trong khi hiện mới có 500.000. Các lĩnh vực AI, dữ liệu lớn, an ninh mạng, Internet vạn vật (IoT) đều thiếu hụt nghiêm trọng. Lao động có kỹ năng số chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn và ngành dịch vụ, trong khi nông nghiệp và công nghiệp chế tạo – hai trụ cột kinh tế – vẫn chưa số hóa đầy đủ.

Ông Bình nhấn mạnh, cần song song nâng cao kỹ năng cho người lao động và chú trọng chất lượng nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển đổi xanh và tăng trưởng xanh.

Đào tạo gắn thế mạnh địa phương

Bà Vi Thị Hồng Minh – Phó Giám đốc Văn phòng giới sử dụng lao động (VCCI) – phân tích, nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin và công nghiệp số khoảng 150.000 kỹ sư mỗi năm, nhưng hiện mới đáp ứng được 40–50%. Ngành công nghiệp bán dẫn cần 5.000–10.000 kỹ sư/năm, thực tế cung ứng chưa đến 20% nhu cầu.

Bà cảnh báo, tự động hóa và AI có thể khiến hàng triệu lao động ở các ngành thâm dụng nhân công như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử bị thay thế trong 10 năm tới. Do đó, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược nhân sự dài hạn, kết hợp đào tạo nội bộ với hợp tác cơ sở giáo dục để thiết kế chương trình đào tạo phù hợp; đồng thời đầu tư công nghệ hỗ trợ học tập và nâng cấp kỹ năng mềm, ngoại ngữ, tư duy số cho nhân viên.

Giải pháp nâng chất nguồn nhân lực

Ông Nguyễn Khánh Long – Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) – đề xuất phân loại kỹ năng lao động theo nhóm ngành, tập trung đào tạo kỹ năng số, tin học cơ bản và ứng dụng AI. Doanh nghiệp nên chủ động đào tạo tại chỗ và xây dựng chiến lược nhân lực phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội, đặc thù từng vùng.

Ví dụ, khu vực nông thôn có thể phát triển nông nghiệp công nghệ cao, chế biến nông sản sạch và kinh tế tuần hoàn; trong khi các đô thị, khu công nghiệp nên tập trung vào sản xuất thông minh, công nghệ số và logistics carbon thấp.

Tổng kết hội thảo, các chuyên gia thống nhất rằng trong kỷ nguyên AI, chìa khóa để giữ việc không chỉ là kỹ năng cá nhân, mà còn ở khả năng học hỏi liên tục của cả người lao động lẫn tổ chức – đúng với hình ảnh “doanh nghiệp là cỗ máy học tập”.