Vật chứng là ô tô đang thế chấp ngân hàng: Xử lý thế nào ?

Tranh cãi từ thực tiễn xét xử

Một vụ án điển hình là vụ Nguyễn Văn Minh T. bị xét xử về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và sử dụng tài liệu giả. Trong vụ này, T. đã thế chấp ô tô cho ngân hàng để vay 770 triệu đồng, tuy nhiên sau đó sử dụng giấy đăng ký xe giả để bán tiếp cho người khác nhằm chiếm đoạt tiền.

Bản án sơ thẩm tuyên giao chiếc xe là vật chứng cho Phòng Cảnh sát hình sự công an tỉnh xử lý. Tuy nhiên, tòa phúc thẩm hủy án vì nhận định hướng xử lý này làm ảnh hưởng đến quyền lợi của ngân hàng – bên đang giữ tài sản thế chấp hợp pháp.

Quan điểm của cấp phúc thẩm là phải giao chiếc xe cho ngân hàng xử lý để thu hồi nợ, phù hợp với quy định tại Điều 47 Bộ luật Hình sự (BLHS) và Điều 106 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS).

Trong một vụ khác, xe ô tô dùng để vận chuyển ma túy đã bị tòa sơ thẩm tuyên tịch thu. Cấp phúc thẩm sau đó sửa án, giao cho cơ quan thi hành án dân sự phối hợp ngân hàng xử lý bán đấu giá để thu hồi khoản vay. Hướng xử lý này vừa bảo vệ quyền lợi của ngân hàng, vừa đảm bảo tài sản là phương tiện phạm tội bị xử lý theo đúng quy định.

Khó khăn từ sự thiếu thống nhất trong quy định

Theo Điều 106 BLTTHS 2015 và Điều 47 BLHS 2015, vật chứng là phương tiện phạm tội thì bị tịch thu sung công hoặc tiêu hủy. Tuy nhiên, hiện chưa có quy định cụ thể trong trường hợp tài sản đó đang thế chấp ngân hàng.

Trước đây, Thông tư liên tịch 06/1998 hướng dẫn rằng tài sản bị can, bị cáo đã thế chấp thì không nên tịch thu mà phải bảo vệ quyền lợi của bên nhận thế chấp. Tuy nhiên, đây là văn bản cũ, không còn phù hợp với bối cảnh hiện nay và chỉ mang tính hướng dẫn nội bộ.

Tương tự, Công văn 2160/VKSTC-V14 năm 2023 của Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao hướng dẫn rằng nếu tài sản bị tịch thu thì được coi là “không còn tài sản bảo đảm”. Khi đó, ngân hàng chỉ có thể khởi kiện dân sự, trong khi tài sản thế chấp đã không còn, khả năng thu hồi nợ gần như bằng không.

Rõ ràng, nếu áp dụng cứng nhắc quy định tịch thu sung công, ngân hàng sẽ chịu rủi ro pháp lý rất lớn – dù hoàn toàn không có lỗi trong hành vi phạm tội của khách hàng.

Đâu là hướng xử lý hợp lý?

Hướng xử lý hợp lý được ghi nhận tại một số bản án gần đây là giao ô tô (tài sản thế chấp và vật chứng) cho Chi cục Thi hành án dân sự phối hợp ngân hàng xử lý bán đấu giá.

Cụ thể:

• Ngân hàng được ưu tiên thu hồi số tiền đã cho vay từ khoản đấu giá;

• Phần dư sau khi trừ các chi phí và khoản nợ sẽ bị tịch thu nộp ngân sách nhà nước do tài sản đã được sử dụng làm phương tiện phạm tội.

Cách làm này vừa đảm bảo quy định về xử lý vật chứng phạm tội, vừa bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bên nhận thế chấp, tránh rủi ro tài chính và pháp lý cho ngân hàng – bên không có lỗi.

Trường hợp tiền thu được không đủ trả nợ, phần còn thiếu ngân hàng có thể khởi kiện dân sự để yêu cầu trả nợ phần còn lại, tùy theo khả năng thanh toán của bị cáo.