Bị tuyên chết khi vẫn đang sống:Hành trình đòi lại nhà của bà Nga

Bị tuyên bố chết dù còn sống

Năm 2003, bà Trần Thị Nga được cấp Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà và đất tại đường Lê Hồng Phong, phường 10, quận 10 (TP.HCM) – tài sản do cha mẹ để lại. Sau khi kết hôn năm 2008, bà sang Mỹ định cư cùng chồng từ tháng 6-2009 và ủy quyền cho em họ là ông Trần Tuấn Việt quản lý căn nhà.

Thế nhưng đến tháng 9-2020, TAND TP.HCM lại ban hành Quyết định số 1522/2020/QĐST-DS tuyên bố bà Nga đã chết từ ngày 2-1-2011. Người yêu cầu tòa tuyên bố cái chết này là em ruột bà – ông Th., nhằm bổ sung hồ sơ thừa kế.

Lý do tòa đưa ra là bà Nga không cư trú tại địa phương từ năm 2005, được xác nhận bởi công an phường, và phía gia đình cho biết bà đã bỏ đi, không rõ tung tích. Quy trình tìm kiếm trước khi tuyên bố mất tích cũng được tòa tiến hành, dù thực tế bà vẫn đang sống bình thường tại Mỹ.

Nhà bị chuyển nhượng qua nhiều người

Sau khi bị tuyên bố đã chết, ngày 31-12-2020, căn nhà của bà Nga được ông Th. cùng một người em khác làm thủ tục khai nhận di sản thừa kế. Tiếp đó, hai người này bán căn nhà cho vợ chồng ông N. Ngày 31-5-2021, vợ chồng ông N. tiếp tục chuyển nhượng cho ông T., người hiện đứng tên chủ sở hữu.

Điều đáng nói là trong suốt thời gian đó, ông Việt – em họ bà Nga – vẫn đang sinh sống trong căn nhà. Sau khi mua nhà trên giấy tờ, ông T. đã kiện ông Việt đòi nhà. Tòa sơ thẩm quận 10 buộc ông Việt giao nhà cho ông T. Ông Việt kháng cáo.

Tại phiên phúc thẩm tháng 2-2023, VKSND đề nghị hủy án sơ thẩm, vì cần chờ kết quả xem xét việc tuyên bố hủy quyết định bà Nga đã chết. Tuy nhiên, TAND TP.HCM cho rằng do nhà đã được sang tên cho ông T. và bà Nga chưa được "sống lại" theo thủ tục pháp lý tại thời điểm đó, nên ông T. có quyền đòi nhà. Tòa phúc thẩm chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông T., buộc ông Việt giao nhà.

Bà Nga được công nhận còn sống

Đến tháng 11-2021, bà Nga gửi đơn đến TAND TP.HCM yêu cầu hủy bỏ quyết định tuyên bố bà đã chết. Bà cung cấp đầy đủ giấy tờ chứng minh mình còn sống, mang quốc tịch Việt Nam và đang định cư tại Mỹ, có xác nhận của chính quyền bang Texas và Lãnh sự quán Việt Nam tại Texas.

Ngày 23-3-2023, TAND TP.HCM ra quyết định hủy bỏ tuyên bố bà Nga đã chết, khôi phục lại các quyền nhân thân và tài sản của bà theo Điều 73 Bộ luật Dân sự 2015.

Muốn đòi lại nhà, phải chứng minh người mua không ngay tình

Tuy bà Nga đã được công nhận còn sống và khôi phục tư cách pháp lý, việc đòi lại căn nhà không đơn giản. Theo luật, để hủy các giao dịch đã thực hiện trước khi bà được khôi phục, bà Nga phải chứng minh rằng những người mua nhà biết rõ tình trạng pháp lý của bà nhưng vẫn cố tình mua bán tài sản – tức là không ngay tình.

Nếu không chứng minh được điều này, bà Nga chỉ có thể khởi kiện yêu cầu những người đã nhận tài sản thừa kế hoàn trả lại phần tài sản còn lại, hoặc giá trị tương đương. Trong trường hợp người thừa kế biết rõ bà còn sống nhưng cố tình che giấu nhằm chiếm đoạt tài sản, họ sẽ phải hoàn trả toàn bộ tài sản đã nhận, kể cả phần lợi nhuận phát sinh và bồi thường thiệt hại nếu có.

Hiện nay, hành trình pháp lý của bà Nga để đòi lại căn nhà cũ vẫn còn rất nhiều khó khăn, đòi hỏi phải chứng minh rõ ràng và đầy đủ các hành vi vi phạm pháp luật của người thừa kế và bên mua nhà